نقدی بر کتاب مساله ی حجاب استاد مطهری

نقدی بر کتاب مسأله ی حجاب، اثر استاد مطهری

مقدمه

اگرچه که مفهوم حجاب در پیش از انقلاب اسلامی شاید مفهوم مشخص تری در جامعه ی ایران داشت و به نوعی تکلیف دینمداران و آن ها که پایبندی کمتری نسبت به دین داشتند مشخص بود و هر کس آنگونه که حجاب را باور داست و در نیاز خود می دیدی و بنا به تعریف خود ، آن را به نمایش می گذاشت(غیر از دوران فشار های حکومتی)؛ اما اکنون به واسطه ی تغییرات سیاس ناشی از انقلاب اسلامی و پس از آن تغییرات فرهنگی به ویژه از دهه ی 70، این تلقی از حجاب در جامعه ی ایران روز به روز تغییر نمود؛ چنانکه حجاب به گونه ای دیده می شود که گاهی بایستی باور داشت  بسیاری از زنان در کشورهای اروپایی چون آلمان و ایتالیا و غیره، بدون روبند و روسروی و شال و مانتو، حجاب بیشتری از برخی از زنان و دختران جامعه ی کنونی ایران دارند. در این بحث مختصر اشاره ای به بحث مساله ی حجاب از دیدگاه استادشهید مرتضی مطهری و ضرورت آن پرداخته خواهد شد و اثر ایشان به عنوان مساله ی حجاب  که شاید برای نسل جدید چندان آشنا نباشد، مورد نقد و بررسی مختصری قرار می گیرد.

بررسی کتاب

استاد مطهری در کتاب مساله ی حجاب خود به طور منطقی، علمی و مستند، به استناد وقایع تاریخی، متون دینی و تئوری دانشمندان و اندیمشندان و محققان غربی، به دفاع از مقوله ی حجاب ، و توصیف حالات و چگونگی آن و دلایل لزوم آن در جامعه پرداخته است.

در ابتدای این کتاب، اشاره می شود که در دوران باستان نیز در ایران پیش از اسلام و حتی در میان قوم یهود، حجاب وجود داشته است که البته این از انواع منابع تاریخی، سنگ نگاره ها و متون به جای مانده به طور کامل قابل تصدیق است؛ چنانکه استاد نیز در اثر خود بارها به تاریخ تمدن ویل دورانت و سایر منابع تاریخی و دینی اشاره می کند.

حتی از این واقعیت نیز نمی توان چشم پوشی نمود که در دوره ی باستان در ایران و در برخی از سرزمین ها، و البته در برخی از مقاطع تاریخی، حجابی شدید تر و محدودیت هایی بیشتر از دوره ی اسلامی وجود داشته است چنانکه برخی گزاره ها حاکی از اینست که حجاب از سایر تمدن های تاریخی به اسلام و شبه جزیره ی عربستان کشیده شده است.

استاد مطهری در این اثر در قبال برخی منابع تاریخی خود برخوردی دوگانه دارد؛ مانند اینکه اذعان دارد ک/ه محدودیت هایی که برای زنان در پیش از اسلام وجود داشته ، گاهی بسیار شدید تر از دوره ی اسلامی بوده استو به تاریخ تمدن ویل دورانت به عنوان منبعی اشاره میکند، اما از سوی دیگر برخی مطالب ویلد دورانت را مورد پرسش و یا حتی ردّ قرار می دهد  چنانکه می گوید: ویل دورانت به گونه ای سخن می گوید که گویی زمان پیغمبر (ص) دستوری در مورد پوشیدگی زنان وجود نداشته است؛ حال نمی توان قضاوت نمود که در هر حال استاد این منبع را معتبر دانسته یا مورد قبول داشته است و یا خیر؟ که گاهی به گونه ای به آن استناد می کند و در جایی اینگونه آن را مورد ایراد قرار می دهد و این در نقد ساختارگرایی نوعی تنقاض در ساختار این اثر را نشان می دهد.

از دیدگاه جواهر لعل نهرو، نخست وزیر اسبق و فقید هند بیان شده است که حتی بایستی گفت که حجاب از سایر ملل متمدن جهان، به جهان عرب و شبه جزیره ی عربستان کشیده شده است. البته در این اثر استاد نیز گفته شده است که نه اینکه حجاب در زمان پیغمبر(ص) وجود نداشته است و از ملل دیگر وارد شده، بلکه  حجاب پس از اسلام و پس از ارتباط با مسلمانان غیر عرب از ممالک دیگر، کمی شدت یافته است؛ البته باید خاطر نشان شود که اگر چنین باشد می تواند بسیاری از گزاره های فقهی را مبنی بر حجاب مفرط برای زن را رد نمود؛ چرا که این ها محصول تمدن های دیگر و یا حکومت های دینی است و نه محصول ارزش های واقعی اسلام؛ البته اگر در نٌ قرآن نیز غور کنید، آیه ای در توضیح دقیق چگونگی پوشش به طور روشن نخواهید یافت و از آیات قرآن می توان کلی نتیجه گیری کرد که زیور آرایی و هر وضعیتی که سبب جلب توجه و برانگیختگی شود، مورد نکوهش و منع قرار گرفته است. حضرت علی (ع) نیز چنانکه در نهج البلاغه آمده است، می فرمایند که در مورد آیات قرآن در مورد جزییات همه ی امور و همه چیز نمی توان دستورات را استخراج کرد؛ بلکه قران بیانی کلّی داشته که با توجه به احوال و وضعیت جامعه بایستی در آن غور کرد و برداشت صحیح نمود.

همچنین استاد مطهری در این کتاب به نقد دلایل فلسفی حجاب(وجود حجاب) همچون رهبانیت و ریاضت، تسلط بر زن، عدم امنیت، حسادت و غیرت و یاعادت ماهیانه پرداخته است. در این اثر به دو مقوله ی غیرت و حسادت در مرد و زن اشاره شده است و لزوم این دو را برای زن و مرد توجیه و توصیف می کند. این بحث با مباحث روانشناسانه نیز تاحدّ منطبق است؛ چنانکه رابرت فرانکن نیز در کتاب انگیزش و هیجان به نوعی به این خصلت های روانشناختی زن و مرد می پردازد. به زعم استاد اگر زن نمی خواهد شوهرش با زنان دیگر آمیزش کند، به این دلیل است که نمی خواهد مقام معشوف و مطلوب بودن را از دست بدهد؛ البته اشان عقیده دارند که در مرد این احساس وجود ندارد و البته که درست است؛ اما ایشان معتقدند که غیرت در مرد و حساسیت وی در مورد آمیزش همسرش با مرد دیگر، به این دلیل است که پاسبانی و حراست نسل را می خواهد داشته باشد؛ شاید مورد اول در مورد معشوق و مطلوب بودن زن را نتوان از لحاظ علمی رد نمود، اما در استدلال استاد مبنی بر اینکه غیرتی بودن مرد در ارتباط با همسرش به دلیل پاسبانی و حراست نسل است، بایستی کمی بیشتر مورد تامل و مطالعه قرار گیرد؛ چراکه در جنس مذکر که قصد توالی نسل هم در برگزیدن همسر ندارد، این غیرت نسبت به معشوق وجود دارد.

در این کتاب موارد ارزشمند بسیاری دیده می شود که از دیدگاه منابع غربی متعدد نیز مورد تایید است که خود استاد به این منابع نیز اشاره می کند؛ اینکه اگر التذاذ جنسی از محیط خانوادهو ازدواج به اجتماع بیرون کشیده شود کیفیت کار و کیفیت کلی جامعه تحت تاثیر قرار گرفته و تنزل می یابد، بدون تردید بایستی پذیرفت؛ یا اینکه در این اثر آمده است که مردی که به دنبال روابط نامشروع باشد و زناکاری کند و به دنبال همسرانی  در جامعه باشد، غیرت کمتری نسبت به همسر خود نشان می دهد و در رابطه ای دوسویه زن نیز به ممکن است به دلیل بستر نامناسب پیوند های اجتماعی و عافی درون خانوادهدرگیر این روابط در جامعه شود، نیز تردیدی نیست.

این یک واقعیت است که انسان هر چه بیشتر در گرداب غرایز و نفسانیات و هوس ها فرو رود، غیرت مندی وی کاهش می یابد و بی تفاوتی نسبت به خانواده بیش از پیش می شود و جامعه ای که در آن پایه های خانواده هایش سست باشد، به سمت زوال و تبالهی پیش خواهد رفت و پیشرفت و ترقی را نباید برای آن متصور شد و انواع معضلات اجتماعی در آن جامعه رو به افزایش خواهد گذارد.

یکی دیگر از مباحث مورد توجه در این اثر این موضوع است که زن هرچه بیشتر حریم خود را حفظ کند و آن را شدت بخشد، مقام و منزلت و ارزش وی حتی نزد همان جنس مخالف که عطش دستیابی به وی را دارد، بیشتر می شود؛ بسیار دیده شده است که در جامعه ی کنونی ایران نیز پسران برای روابط دوستی انواع دختران را انتخاب می کنند، اما آن جا که بحث جدب ی از ازدواج مطرح می شظود ترجیح می دهند دختری ، با حریم بیشتر و محجبه تر و با حیا تر را برگزینند. استاد نیز برای استناد و تصدیق گفته هایش فارغ از تعصبات دینی، اشاره ای سخن آلفرد هیچکاک در نشریه ای می کند که وی برای ارزشمند تر شدن زنان در فیلم ها، اذعان دارد که بایتس دستیابی به زنان سخت تر باشد تا عطش بیشتری را در فرد ایجاد کند و زنان در فیلم ارزشمند تر شوند.

حتی ویل دورانت نیز خودداری از انبساط و امساک از بذل و بخشش را در زن، مهم ترین سلاح در برابر مردان می داند و آن را سبب ارزشمندی و اقتدار زن بیان می کند. در این کتاب نیز از زبان ویل دورانت نقل شده است که حیا امری اکتسابی است که زنان فهمیدند که دست و دل بازی مایه ی طعن و تحقیر است و به این دلیل به دختران خود حیا را  می آموختند.

استاد مطهری در این اثر و غیر از این مباحث به حقوق زنان نیز اشاره می کند و اینکه اسلام چه حقوقی را برای زن در جامعه پدید آورده است، و به نوعی بیان  می کند که حجاب سبب عدالت، امنیت و احقاق حقوق زنان نیز می شودو قدر و منزلت آنان را در جامعه افزایش می دهد؛ وی منکر فعالیت های اجتماعی زنان نمی شودبلکه تنها هدفش اینست که حضور اجتماعی سالم زنرا مورد تاکید و تایید قرار دهد؛ لذا به بیعت پیامبر(ص) و مصافحه ی آن حضرت با زنان اشاره می کند.

بررسی و نقد بیشتر از این اثر درظرف این نوشتار و البته در گنجایش ذهن بی بار نویسنده ی مقصور نیست؛ این بحث پیش روی مخاطبان گرامی قرار گرفت تا با معرفی این اثر ارزشمند استاد، رهنمودی برای بررسی لزوم حجاب و منبعی ارزشمند برای ان پیش رو قرار گیرد. اگرچه که نگارنده ی این مقاله، تعصبات مذهبی مفرط ندارد، اما تردیدی هم  نداردکه پوشش و حفظ حریم،بهترین وسیله برای ارزشمند شدن زن در جامعه است و مردانی که شخصیت عالی و فرهیخته دارند، به طقع عطش زنانی را دارند که حریم بیشتری در اطراف خود(پوشش،چهره، زبان و رفتار) خود دارند و اعتدال و نه افراط را دذر پوشش خود و در این روابط معیار عمل می کنند؛ پس یادمان نرود که آنچه بگردیم و نیابیم، گرانبها تر می شود و شاید فلسفه ی اینکه زن برای ازدواج انتخاب می شد و اکنون مواردی بسیار دیده می شود که زنان انتخاب می کنند، نیز همین است و به زعم من علی رغم حضور اجتماعی گسترده ی زنان در جامعه و اشغال مناصب مهم و مختلف در جامعه، به دلیل عرضه ی بیش از ظرفیت جامعه و نازک کردن هرچه بیشتر حریم ها، و عرضه ی بی عیار خود به مردان ایجاد عطش داشتن ارتباط با جنس مذکر، مقام و قدر زن در جامعه کمی رو به افول گذاشته، چنانکه تاثیر شدیدی بر نوع ازدواج ها نیز داشته است. البته که در بروز این پدیده و سایر معضلات اجتماعی (از جمله روابط ناپایدار جنسی و عاشقانه و کاهش کیفیت جامعه) گذر از جامعه ی سنتی و حرکت به سمت مدرنیته،برنامه های فرهنگی بیگانه و ضعف در ساختار و برنامه های فرهنگی داخلی بسیار تاثیر گذار بوده است و نظریه ی عشق سیال آنتونی گیدنز و زیگموند بامن در جامعه ی ایران نیز پدیدار است، که باز کردن این مباحث در این نوشتار از ظرف محدود آن خارج است، پس بدرود.

احمدرضا کشاورز

خاطرات مستر همفر

کتاب خاطرات مستر همفر

چنانکه در پست دیگر همین بلاگ مشاهده نمودید، برخی از خدمات ارزنده ی ! بریتانیا به ایرانیان، مسلمانان و جامعه ی بشری مورد اشاره قرار گرفت. کتاب خاطرات مستر همفر، کتابی است منصوب به اینکه فردی به نام همفر به عنوان یک جاسوس بریتانیایی پس از مدت ها آموزش و آشنایی با فرهنگ ملل خاورمیانه، با نفوذ در میان این ملل توانست تا فردی به عنوان محمد عبدالوهاب را بدعت گزار آیین جدیدی کند که بدین گونه زمینه برای رسیدن به اهداف پنهان بریتانیا یا به عبارتی سران یهود آماده شود از جمله ایجاد چند دستگی و تفرقه میان مسلمانان. 

مطالعه ی این کتاب می تواند در نوع خود جذابیت زیادی داشته باشد، اما لازم به خاطرنشان است که در اعتبار تاریخی این کتاب کمی شبهه و تردید وجود دارد و اینکه ترجمه ی این کتاب از انگلیسی به فرانسه ، عربی و سپس فارسی دچار تحریف شده و اینکه آیا سند معتبری برای تصدیق آن وجود دارد یا خیر، نیازمند تحقیق و تفحص طولانیست. شاید بتوان اذعان داشت که ظهور آیین هایی چون بهاییت و وهابیت می تواند تطبیقی با پروتکل های معروف سران یهود داشته باشد و این می تواند جستجو گر ریشه های صهیونی در بریتانیا و هم پیمانان دیگر این قسم از یهودیان باشد که می تواند تا حدی کلیت این سند را تایید کند؛ البته باز هم خاطرنشان می کنم که احتمال نشر چنین کتابی از طرف حتی ضد یهود نیز می تواند توجیه پذیر باشد.

جهت مشاهده ی متن کتاب اینجا کلیک کنید.

گذار زن از گدار تاریخ

کتاب گذار زن از گدار تاریخ

کتاب گذار زن از گدار تاریخ، اثر ارزشمند دیگری از استاد باستانی پاریزی است که در این اثر ایشان در رویکردی با محوریت نقش زنان در نقاط عطف تاریخ، به وضعیت زن در دوران مختلف تاریخ و همچنین نقش اثرگذار زنان در حوادث و وقایع تاریخی پرداخته است. استاد باستانی پاریزی در این اثر به نوعی رویکرد زن محوری را در تحولات جامعه ی ایران به کار برده که البته این زاویه ی دید که تا حدی پنهان مانده بود در این اثر به خوبی متجلی شده و زمینه ی غور بیشتر را نسبت به علل و عوامل تحولات و پدیده های اجتماعی و تاریخی برای مخاطبان و علاقه مندان به تاریخ فراهم می نماید. استاد باستانی پاریزی در این کتاب دوران مختلف تاریخ را مورد بررسی قرار می دهد و منظره ی جدیدی را از زمینه ی تحولات تاریخی پیش روی قرار می دهد. 

توصیه می شود این کتاب را به دلیل رویکرد متفاوتی که به وقایع تاریخی دارد مورد مطالعه قرار دهید؛ در می یابید که زنان در تحولات عمده ی تاریخ جهان چه تاثیرات مهمی داشته اند؛ به طور نمونه در این کتاب اشاره می شود که اگر امپراطوری شکوهمند باستانی ایران، از اعراب مسلمان شکست می خورد، به دلیل اینست که خسروپرویز حکومتی حائل و دست نشانده که مانعی بر نفوذ اعراب بود را به خاطر شیفتگی به دختر نعمان بن منذر پادشاه وقت حیره از بین می برد.؛ یا اینکه عمر بن خطاب که تاثیر بسزایی در بسیاری از امور اسلامی از جمله تکتف، قوانین اسلامی ، گسترش اسلام به ممالک دیگر از جمله ایران، توسعه ی مسجد الحرام و البته تضییع حق علی و به خلافت گماردن ابوبکر و، خود و به نوعی عثمان، داشت و پیش اهل سنت اجر و قرب فراوان دارد؛ از مخالفان اولیه ی اسلام بوده و قصد جان پیامبر(ص) را داشته که خواهر و شوهر خواهرش بر وی تاثیر می گذارند و مسلمان می شود؛ و یا در موردی دیگر به درگیری اسدا... علم با انواع زنان و دختران ایرانی اشاره می کند و اینکه چقدر وقت سردمداران سیاست به زن مشغول بوده که اگر همان را صرف حکومت و ملت می کردند؛ شاید تکلیف افرادی چون صدام حسین با تحرکاتی که در مرز داشت، همان موقع مشخص می شد و کار به پس از انقلاب و جنگ تحمیلی نمی کشید. البته با توجه به محوریت زن در این کتاب و دوران تاریخی مذکور در آن، اگر استاد پاریزی اشاره ی بیشتر به  وضعیت زنان در دوره ی قاجار و به ویژه دوره ی ناصری می کردند ارزش کتاب را دو چندان می نمود.

نگاشتن چنین کتابی به حتم نیازمند تسلط عمیق و دقیق در تاریخ و قدرت تفسیر و تاویل پدیده ها و ارتباط علت معلولی آن ها با یکدیگر می باشد که ایشان به شایستگی اهتمام نمودند. از انتقاداتی که می توان به این اثر داشت ذکر این نکته است که پیوستگی کامل و نظم تاریخی در ارایه ی محتوا کمی ضعیف است که ممکن است به دلیل حجم گسترده ی دانش استاد و اختلال در نگاشتن این حجم دانسته ها و مکشوفات است و نقد دیگری نیز که بر این اثر می توان داشت ، اعتبار مشکوک برخی منابع یا محتوای مستند در نوشتار است که البته استاد پاریزی نیز به نوعی به آن اشاره می کند و در متون تاریخی و اینچنینی امری بدیهی ناگزیر است. این کتاب فارغ از تحلیل با چنین رویکردی اطلاعات زیادی نیز در رابطه با کلیت پدیده های تاریخی و وقایع به مخاطب عرضه می کند.